W rzeczywistości jednak wystawianiu listów przewozowych często towarzyszą pomyłki i nieścisłości, przeważnie wynikające z natury ludzkiej – pośpiechu lub niedbalstwa. Gdy treść listu przewozowego nie zgadza się ze stanem faktycznym, z pewnością zaczniemy zastanawiać się, na kim spoczywa odpowiedzialność za powstałe rozbieżności oraz jakie konsekwencje się z tym wiążą?
Przepisy prawa krajowego i międzynarodowego, a dokładniej Ustawy przewozowej i Konwencji CMR w precyzyjny sposób określają, jakie informacje powinny znaleźć się w liście przewozowym. Obecnie zdecydowana większość tych dokumentów nadal wystawiana jest ręcznie, co sprzyja niestety błędom. A błędy te, jeżeli zostaną wykryte podczas kontroli drogowej, mogą skutkować nałożeniem na przewoźnika kar pieniężnych.
Odpowiedzialność za a treść listu przewozowego
Odpowiadając na postawione w tytule pytanie, za treść listu przewozowego odpowiedzialność ponosi nadawca przesyłki. Traktuje o tym odpowiednio art. 7 ust. 1 Konwencji CMR oraz art. 72 Prawa przewozowego. Ponadto, w art. 55a ust. 1 pkt 4 Prawa przewozowego znalazł się bezpośredni zakaz umieszczania przez nadawcę (lub inną osobę zlecającą przewóz) w liście przewozowym i innych dokumentach danych i informacji niezgodnych ze stanem faktycznym. Zobligowanym do udowodnienia powstałej szkody jest natomiast przewoźnik, na którym spoczywa ciężar dowodowy.
Zgodnie z treścią pierwszego z przytoczonych przepisów, nadawca odpowiada za wszelkie koszty i szkody, jakie mógłby ponieść przewoźnik na skutek nieścisłości lub niedostateczności danych wymienionych w tym dokumencie. Konwencja CMR przewidziała jednak pewne wyjątki, które dotyczą:
- miejsca i daty wystawienia listu przewozowego,
- nazwiska (nazwy) i adresu przewoźnika,
- kosztów związanych z przewozem,
- oświadczenia, że przewóz, bez względu na jakąkolwiek przeciwną klauzulę, podlega przepisom niniejszej Konwencji.
W tym miejscu warto przywołać również ust. 2 powyższego artykułu, który to nakazuje stosować, w razie braku dowodu przeciwnego, domniemanie działania przewoźnika na rachunek nadawcy, jeżeli to na jego życzenie przewoźnik uzupełniał treść listu przewozowego. W pozostałych przypadkach, a więc gdy to sam przewoźnik wprowadzi niedokładne lub nieścisłe dane z własnej woli, to na nim spoczywać będzie odpowiedzialność. Przypominamy także, powołując się na art. 4 Konwencji CMR, że brak, nieprawidłowość lub utrata listu przewozowego nie wpływa na istnienie ani na ważność umowy przewozu, która mimo to podlega przepisom tego aktu prawnego.
Na gruncie przepisów krajowych nadawca ponosi odpowiedzialność za szkodę wynikłą z podania w liście przewozowym lub w innej formie wskazań i oświadczeń niezgodnych z rzeczywistością i nieścisłych, niedostatecznych lub wpisanych w niewłaściwym miejscu, a także za brak, niekompletność lub nieprawidłowość dokumentów wymaganych w przepisach szczególnych. Odpowiada on w dodatku za wszelkie koszty, jakie przewoźnik mógłby ponieść na skutek nieścisłości lub niedostateczności przedstawionych danych, oraz za koszty związane z przeładunkiem przesyłki, w przypadku, gdy dane dotyczące masy przesyłki, zawarte w liście przewozowym, są niezgodne ze stanem faktycznym.
Należy podkreślić, że w art. 72 nie wskazano żadnych przesłanek, które pozwoliłyby nadawcy uchylić się od ciążącej na nim odpowiedzialności, co sugeruje jej absolutny charakter. Stanowisko takie zajął również Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VIII Wydział Gospodarczy, stwierdzając, że:
„Przepis art. 72 nie określa przyczyn zwalniających nadawcę od odpowiedzialności. Należy zatem przyjąć, że ustawa statuuje w takim przypadku odpowiedzialność absolutną, od której nadawca mógłby się uwolnić jedynie przez udowodnienie, że jego działanie lub zaniechanie zostało wywołane zawinionym zachowaniem się przewoźnika”.
W wyroku tym wskazano ponadto, że:
„Ponieważ komentowana ustawa nie zawiera przepisów ograniczających wysokość odszkodowania w sytuacji określonej w art. 72, nadawca obowiązany jest zapłacić odszkodowanie pokrywające całą poniesioną przez przewoźnika szkodę – zarówno stratę rzeczywistą (damnum emergens), jak i utracone, a spodziewane korzyści (lucrum cessans)” (wyrok z 16 października 2020 r., sygn. akt VIII Ga 7/20).
Obowiązek sprawdzenia dokładności danych listu przewozowego
Mimo że za treść listu odpowiedzialność ponosi nadawca, nie zwalnia to z dochowania należytej staranności również samego przewoźnika.
Przepisy międzynarodowe (art. 8 ust. 1) nakładają na niego obowiązek sprawdzenia, po przyjęciu towaru, dokładności danych listu przewozowego, dotyczących: ilości sztuk, cech, numerów. Jeżeli przewoźnik nie ma możliwości sprawdzenia w wystarczający sposób ścisłości powyższych danych, powinien wpisać do listu przewozowego uzasadnione zastrzeżenia. Powinien także uzasadnić wszelkie zastrzeżenia, jakie wprowadził w przedmiocie widocznego stanu towaru i jego opakowania.
Przy braku uzasadnionych zastrzeżeń przewoźnika wpisanych do listu przewozowego, istnieje domniemanie, że towar i jego opakowanie znajdowały się w dobrym stanie w chwili przyjęcia do przewozu oraz, że ilość sztuk, jak również ich cechy i numery były zgodne z oświadczeniami w liście przewozowym. Na mocy art. 11 ust. 1 i 2 Konwencji CMR, przewoźnik nie ma natomiast obowiązku, aby sprawdzać pod kątem ścisłości i dostateczności załączniki i dokumenty, które nadawca jest zobowiązany dołączyć do listu przewozowego, w celu załatwienia formalności celnych lub innych, jakich należy dopełnić przed wydaniem towaru. Odpowiedzialność za wszelkie szkody spoczywa tu na nadawcy, chyba że winę przypisuje się przewoźnikowi.
Ustawa przewozowa (art. 48 ust. 1) nie odwołuje się wprawdzie w tym zakresie do obowiązku, jednak przyznaje przewoźnikowi uprawnienie do sprawdzenia przesyłki, którą przyjmuje on do przewozu:
„Przewoźnik może sprawdzić, czy przesyłka odpowiada oświadczeniom nadawcy zawartym w liście przewozowym”.
Art. 48 stosujemy jednak wtedy, gdy zachodzi konieczność otwarcia przesyłki, a nie sprawdzenia jej z zewnątrz, poprzez zważenie, czy zmierzenie. Takiego sprawdzenia zawartości należy dokonać dlatego, przestrzegając określonych zasad. Przeprowadza się je w obecności nadawcy, a jeżeli wezwanie go nie jest możliwe albo gdy nie zgłosi się on w wyznaczonym terminie – w obecności osób zaproszonych przez uprawnionego do tej czynności. Czynność ta podlega również udokumentowaniu w liście przewozowym albo dołączonym do niego protokole.
W związku z tym, że na gruncie przepisów krajowych sprawdzenie, czy przesyłka odpowiada oświadczeniom nadawcy zawartym w liście przewozowym, nie jest obowiązkiem przewoźnika, wskazuje się, że na jej otwarcie przewoźnik powinien decydować się tylko w uzasadnionych przypadkach, gdy ma wyraźne podejrzenia co do istnienia niezgodności. Musi pamiętać zarazem o przestrzeganiu procedury postępowania sprawdzającego przewidzianej w tym przepisie. W innym przypadku otwarcie przez niego przesyłki może zostać potraktowane jako ingerencja w prawo własności.
Informacje jakie powinny znaleźć się w liście przewozowym
Konwencja CMR w art. 6 zawiera szczegółową listę wszystkich danych (w tym również fakultatywnych), jakie powinny znaleźć się w międzynarodowym liście przewozowym. Należy do nich m.in.: miejsce i data jego wystawienia, nazwisko (nazwa) i adres nadawcy, przewoźnika i odbiorcy, miejsce i data przyjęcia towaru do przewozu oraz przewidziane miejsce jego wydania, powszechnie używane określenie rodzaju towaru oraz sposób opakowania, ilość sztuk, ich cechy i numery, waga brutto lub inaczej wyrażona ilość towaru, instrukcje niezbędne do załatwienia formalności celnych i innych.
Przepisy krajowe są w tym zakresie nieco oszczędniejsze, wskazując, w art. 38 ust. 2, na: nazwę i adres nadawcy, jego podpis oraz określenie placówki przewoźnika zawierającej umowę, miejsce przeznaczenia przesyłki oraz nazwę i adres odbiorcy, określenie rzeczy, masy, liczby sztuk przesyłki, sposobu opakowania i oznaczenia oraz inne wskazania i oświadczenia, wymagane albo dopuszczone zgodnie z przepisami ze względu na warunki danej umowy lub sposób rozliczeń.
