Od tego, czy list przewozowy został wydany już odbiorcy zależy kwestia tego, kto jest osobą uprawnioną do wydawania instrukcji dotyczących zmiany miejsca dostarczenia towaru. Ma to wpływ na zakres i treść przysługującego przewoźnikowi roszczenia o zapłatę dodatkowego wynagrodzenia z tego tytułu.
Jeżeli przewóz towaru odbywa się pomiędzy różnymi państwami członkowskimi, zastosowanie w takiej sytuacji znajdą przepisy Konwencji CMR. Nadawca bądź odbiorca – w zależności, który z nich jest uprawniony – może żądać od przewoźnika zmiany miejsca dostarczenia towaru.
Nadawca ma taką możliwość do czasu, aż drugi egzemplarz listu przewozowego CMR nie zostanie wydany odbiorcy. Natomiast odbiorca jest uprawniony do rozporządzania towarem w sytuacji, jeżeli nadawca wpisał takie zastrzeżenie do listu przewozowego (CMR), bądź jeśli po przybyciu do miejsca dostarczenia ładunku zażądał od przewoźnika wydania za pokwitowaniem drugiego egzemplarza listu przewozowego oraz towaru.
Kwestię zmiany miejsca rozładunku towaru regulują (a nawet doprecyzowują) także polskie przepisy. Zgodnie z artykułem 53 ustawy Prawo przewozowe, który stanowi o odstąpieniu lub zmianie umowy przewozu:
Nadawca może odstąpić od umowy przewozu lub wprowadzić do niej zmiany żądając, aby przewoźnik:
- zwrócił mu przesyłkę w miejscu nadania;
- wydał przesyłkę w innym miejscu niż miejsce wskazane w liście przewozowym;
- wydał przesyłkę innej osobie niż odbiorca wskazany w liście przewozowym.
- Odbiorca jest uprawniony do rozporządzania przesyłką w sposób określony w ust. 1 pkt 2 i 3, jeżeli nadawca nie zastrzegł inaczej w liście przewozowym. Zmianę określoną w ust. 1 pkt 2 odbiorca może wprowadzić tylko przed nadejściem przesyłki do miejsca przeznaczenia wskazanego w liście przewozowym.
- Nadawca lub odbiorca rozporządzają przesyłką po przedstawieniu otrzymanego egzemplarza listu przewozowego, składając odpowiednie oświadczenie pisemne.
- Uprawnienie nadawcy do rozporządzania przesyłką wygasa, gdy odbiorca wprowadził zmianę umowy przewozu, przyjął list przewozowy albo odebrał przesyłkę.
Podobnie jak w przypadku przewozów międzynarodowych, nadawca może wydać instrukcje przewoźnikowi odnośnie dostarczeniu towaru do innego miejsca rozładunku. Odbiorca ma taką możliwość, jeżeli nie zostało wpisane inne zastrzeżenie przez nadawcę w liście przewozowym. Polecenie wydania przesyłki w innym miejscu może być nałożone także przez odbiorcę do czasu jej dostarczenia do pierwotnie planowanego miejsca.
Zmiana miejsca rozładunku – co z wynagrodzeniem za transport?
Rozporządzanie towarem przez nadawcę bądź odbiorcę podlega kilku istotnym warunkom. Mianowicie, nadawca bądź odbiorca (w zależności kto jest uprawnionym) powinien przede wszystkim przedstawić pierwszy egzemplarz listu przewozowego (CMR), w którym powinny zostać wpisane nowe instrukcje wydane przewoźnikowi. Co więcej, osoba uprawniona jest odpowiedzialna za wynagrodzenie wszelkich kosztów i szkód, które powstały w związku z wykonaniem instrukcji. Rozporządzanie towarem powinno być możliwe w chwili, gdy instrukcje dotrą do przewoźnika. Nie powinno to przeszkadzać normalnej eksploatacji przedsiębiorstwa przewoźnika, a także spowodować szkody nadawcom czy odbiorcom innych przesyłek.
Konwencja CMR zastrzega również, by instrukcje nie powodowały podziału przesyłki. Przede wszystkim jednak instrukcje wydane przewoźnikowi muszą być faktycznie wykonalne – nie możemy na przykład oczekiwać od przewoźnika, że w przeciągu godziny będzie w stanie przejechać 1000 km do innego miejsca rozładunku towaru. Jeżeli zmiana miejsca rozładunku towaru spowodowałaby poniesienie dodatkowych kosztów przez przewoźnika, powinno to zostać uwzględnione w cenie wynagrodzenia za taką usługę. Za przykład może posłużyć wynagrodzenie za dodatkowe przejechane kilometry, czy też rekompensata za dłuższy postój w innym miejscu rozładunku towaru.
W przypadku przewozów międzynarodowych przewoźnikowi przysługuje prawo zatrzymania towaru tylko jeśli podmiot uprawniony odmawia zapłaty przewoźnego obejmującego wynagrodzenie powiększone z tytułu wykonania dodatkowych instrukcji, dla przykładu – zwiększenia liczby kilometrów w trakcie świadczenia usługi przewozu. Dr hab. Krzysztof Wesołowski, autor komentarza do Konwencji CMR pisze na ten temat:
Uzasadniony jest w związku z tym pogląd, że wykładnia celowościowa i systemowa unormowania powyższej kwestii upoważnia przewoźnika do żądania zapłacenia z góry lub co najmniej zabezpieczenia zwrotu kosztów i odszkodowań związanych z rozporządzaniem towarem. Rozwiązanie takie jest w pełni zasadne. Instrukcje mogą pochodzić nie tylko od nadawcy, którego wiarygodność przewoźnik mógł, przynajmniej teoretycznie, sprawdzić przed zawarciem z nim umowy, ale także od nieznanego mu często odbiorcy, co do którego takich czynności, z oczywistych powodów, nie mógł podjąć. Istnieje zatem ryzyko niewypłacalności takiej osoby a przewoźnik, który wykonuje jej instrukcje nie ma prawa dochodzić wynikających stąd należności od nadawcy. W tej sytuacji, wykonanie czynności przez przewoźnika wiąże się z ryzykiem, które nie powinno go obciążać.”
Przewoźnik również jest zobligowany do spełnienia kilku istotnych warunków odnośnie wykonania nałożonych na niego instrukcji. To oznacza, że jeżeli nie jest w stanie ich wykonać – powinien niezwłocznie o tym powiadomić nadawcę lub odbiorcę, w zależności, który z nich mu je wydał. Jeżeli przewoźnik nie wykona nałożonych na niego instrukcji, bądź zastosuje się do nich nie zażądawszy przedłożenia pierwszego egzemplarza listu przewozowego – odpowiada za powstałą stąd szkodę w stosunku do osoby uprawnionej.
W polskich przepisach zostało również uwzględnione, że przewoźnik nie ma obowiązku wykonać poleceń (instrukcji) nadawcy lub odbiorcy, jeżeli są one niewykonalne, naruszałyby obowiązujące przepisy bądź jeżeli nie zostały zachowane szczególne warunki obowiązujące w zakresie wykonywanej usługi transportowej. Powstałe należności wskutek zmiany umowy przewozu ponosi odpowiednio nadawca lub odbiorca – w zależności, który z nich wprowadza zmiany.
Wszelkie koszty powstałe z uwagi na zmianę miejsca rozładunku w umowie przewozu powinny zostać uwzględnione w cenie wynagrodzenia za usługę przewozu. W razie nieotrzymania instrukcji od osoby uprawnionej, jeśli realnie uniemożliwiałoby to wykonanie umowy przewozu, przewoźnik jest uprawniony także do wyładowania towaru na rachunek nadawcy, co wiąże się z obciążeniem go wszelkimi należnościami powstałymi z tego tytułu.
